SYMBOLIKA JAJ W RÓŻNYCH KULTURACH

Jajo jest ważnym elementem symbolicznym obecnym w wielu kulturach i religiach całego świata – zarówno tych starożytnych, jak i współczesnych. W większości przypadków reprezentuje nowe życie, młodość oraz siły witalne, jednak w rzeczywistości jego znaczenie w rozmaitych tradycjach potrafi być o wiele szersze. W licznych wierzeniach jajko pełniło nawet funkcje magiczne oraz obrzędowe. W niniejszym wpisie przyjrzymy się symbolice tego popularnego produktu spożywczego na przestrzeni wieków.

Znaczenie jajek w kulturach starożytnych

Jajka fascynowały ludzi od zarania dziejów – właśnie z tego powodu stanowiły ważny element wielu obrzędów i rytuałów. Badania archeologiczne pokazują, że pierwsze próby przyozdabiania jaj oraz wykorzystywania ich w formie artefaktów miały miejsce nawet pięć tysięcy lat temu na terenie Asyrii, czyli dawnego państwa semickiego, które było zlokalizowane w północnej Mezopotamii. Podobne zwyczaje można jednak zaobserwować w wielu innych miejscach – chodzi m.in. o Egipt, Persję, Chiny czy nawet Rzym.

Każda kultura traktowała jajka w inny sposób. Przykładowo Chińczycy nanosili na nie podobizny roślin (głównie kwiatów wiśni oraz chryzantem), a także ptaków – gotowe dzieła miały rolę głównie dekoracyjną. Z kolei Egipcjanie umieszczali na jajkach podobizny swoich władców oraz zasłużonych w boju wojowników. Tak przygotowane wyroby były następnie umieszczane w grobowcach, symbolizując wiarę w drugie życie i powrót ze świata umarłych.

Już od czasów pierwszych cywilizacji jajko stanowiło uniwersalny symbol życia, często łączony również z potężnymi siłami przyrody. Nie można oczywiście zapomnieć, że jajo jest też wspólnym elementem większości mitów kosmogonicznych, czyli takich, które starają się tłumaczyć pochodzenie świata lub też początki danych nurtów religijnych i filozoficznych. Zgodnie z takimi wyobrażeniami jajko to metafora wszechświata uformowanego przez nadprzyrodzoną moc.

Symbolika jajka w tradycji polskiej

Przypisywanie jajkom boskiego charakteru jest obecne w polskiej kulturze nieco krócej niż w większości wspomnianych wcześniej cywilizacji. Przeprowadzane na terenie naszego kraju prace archeologiczne pozwoliły odkryć pierwsze pisanki datowane na okolice X wieku – znaleziono je w pobliżu Opola. Jajka w takiej formie są oczywiście nierozerwalnie związane z religią chrześcijańską, jednak zwyczaj ich przygotowywania został oficjalnie przyjęty przez Kościół dopiero w XII wieku.

Jaja były w Polsce szeroko wykorzystywane jako obiekt o mistycznych właściwościach. Wierzono, że posiadają moc pobudzania wegetacji i utożsamiano je z płodnością. Właśnie z tego powodu jajka często zakopywano w ziemi, aby przyniosły urodzaj i bogate plony, jednak równie często takie rytuały miały na celu ochronę przed siłami nieczystymi oraz naturalnymi katastrofami, takimi jak, chociażby pożary.

U początków Państwa Piastów jaja wiązano również ze światem zmarłych. Odpowiednio ozdobione pisanki układano na grobach jako formę podarku dla tych, którzy odeszli – zwyczaj ten kultywowany zwłaszcza w czasie świąt zadusznych oraz w okresie wiosennym. Jajka składano również do mogił, a tak przynajmniej wynika z dawnych podań – podobne praktyki miały miejsce na łemkowszczyźnie, gdzie osobom niezamężnym w ostatnią podróż ofiarowywało się dwa jajka.

Jajka budziły oczywiście również bardziej pozytywne skojarzenia i wykorzystywano je przy ważnych uroczystościach, takich jak np. obrzędy weselne. Jajo było bowiem symbolem nowej drogi życia, a także seksualności. Popularny produkt spożywczy wykorzystywano nawet jako element magii apotropeicznej, czyli ochronnej. Najczęściej jajko pełniło rolę ofiary składanej przy budowie domu, aby zabezpieczyć zarówno sam obiekt, jak i zamieszkujących go domowników przed nieszczęściami i chorobami.