JAJA W ŚREDNIOWIECZNYM MENU

Jajka stanowią dziś jeden z podstawowych składników naszej diety. Stoi za tym ich ogólna dostępność, niewygórowana cena oraz doskonałe wartości odżywcze. Jak wyglądało to jednak jeszcze kilkaset lat temu? Okazuje się, że historia tego produktu spożywczego wcale nie jest długa, ponieważ zgodnie z wynikami badań, jajka na obecnym terenie Polski zaczęto powszechnie jeść dopiero na początku średniowiecza. W niniejszym tekście przyjrzymy się, jakie było znaczenie jaj w jadłospisie wieków średnich.

Od kiedy hodujemy w Polsce kury?

Z wyników niedawnych prac archeologicznych przeprowadzonych na terenie średniowiecznych osad i grodów leżących na terenie Wielkopolski wynika, że nasi przodkowie hodowali kury od okolic 750 roku p.n.e. Należy jednak zaznaczyć, że ówczesne ptactwo nie miało większego znaczenia gospodarczego, ponieważ liczba osobników była jeszcze zbyt mała, aby dostarczać wystarczającą ilość mięsa czy jaj. Zdaniem badaczy, kury mogły spełniać wtedy zupełnie inną rolę – zgodnie z przypuszczeniami traktowano je jako ptaki ozdobne.

Hodowle kur rozpowszechniły się dopiero w okresie początków państwa polskiego – jaja oraz kurze mięso zaczęły wówczas stanowić dość popularne pożywienie, zarówno wśród najniższych, jak i najwyższych warstw społecznych. Powstawanie protoplastów dzisiejszych kurzych ferm było możliwe dzięki rozwojowi rolnictwa, który pozwalał na wydajne karmienie ptactwa za pomocą zbóż, przede wszystkim pszenicy, żyta czy prosa. Odpowiednie odżywianie pozwoliło w znacznym stopniu wydłużyć cykl nieśny, a tym samym zwiększyć produkcję jaj.

Średniowieczne nioski

Należy zaznaczyć, że kury hodowane w czasach średniowiecza w znacznym stopniu różniły się od tych współczesnych, które stanowią starannie rozmnażane krzyżówki najlepszych ras. Dzikie nioski czasów średnich nie znosiły jaj przez cały rok, a tylko w sezonie nieśnym – w praktyce oznacza to, że rocznie produkowały zaledwie do kilkunastu jajek. Matka natura umożliwiała w ten sposób ptakom zachowanie gatunku, a przy okazji zanadto nie obciążała ich organizmów – w końcu jajka składają się ze znacznych ilości białek, lipidów oraz cennych składników mineralnych, takich jak m.in. wapń czy fosfor.

Zwyczaje jedzenia jajek w wiekach średnich

Jajka, mleko oraz rośliny strączkowe stanowiły w okolicach X wieku podstawowe składniki diety, dostarczające wartościowe białko oraz proteiny – zwłaszcza dla ludzi uboższych, których nie było stać na zakup lub hodowlę własnego mięsa. Niedługo później, wraz z nadejściem oraz rozwojem chrześcijaństwa, zwyczaje żywieniowe ludzi żyjących na terenach dzisiejszej Europy znacząco się zmieniły. Było to oczywiście spowodowane restrykcyjnym postem, który zakazywał wiernym spożywania mięsa aż przez ⅓ roku.

W czasie dni postnych zabraniano również konsumowania produktów odzwierzęcych, w tym nabiału oraz jajek. Bogatsi mieszczanie oraz władcy zastępowali te ostatnie specjalnie spreparowanymi wydmuszkami, które wypełniało się mleczkiem migdałowym. W późnym średniowieczu post zyskał jednak o wiele łagodniejsze oblicze, dzięki czemu w niektóre dni można było jeść jajka czy też masło bez naruszania przykazań wiary.

Co ciekawe, post nie obejmował ryb, co w połączeniu z dość skąpą wiedzą biologiczną doprowadzało do bardzo szerokiego klasyfikowania stworzeń zamieszkujących wodę. Obok pstrągów, szczupaków czy okoni w średniowieczu za rybę uznawano również wieloryby, morświny, bobry, a nawet niektóre gatunki ptactwa wodnego.

Popularne potrawy z jajek

W średniowieczu jajka stanowiły najczęściej dodatek do dań, a nie osobne potrawy. W całej Europie bardzo powszechnym zwyczajem było wykorzystywanie kurzych jaj w specjalnie nadziewanych plackach, które dziś moglibyśmy porównać do zapiekanek – w kruchym cieście umieszczano również mięso i warzywa, a nawet owoce. Oczywiście jajka jedzono także na twardo lub w postaci jajecznicy – w czasie przygotowywania tych posiłków wykorzystywano najczęściej pieczenie na wolnym ogniu (jajka gotowano bezpośrednio w skorupkach lub rozbijano je na gorące kamienie).

Jajek używano również do tworzenia wytrawnych deserów – jaja w połączeniu ze wspomnianym wcześniej mleczkiem migdałowym często trafiały na stoły możnowładców po daniach głównych. W Wielkiej Brytanii dużą popularnością cieszyły się jajka zawijane w ciasto, które nazywano mianem Longe Fritours.